Door Joost de Vries [1]
Een van de grootste mythes van het Leidse plein, of welk plein dan ook, is ‘improv comedy‘. Humor die ter plekke wordt bedacht, live for an audience, grappen die afhankelijk van de respons van het publiek geïmproviseerd worden. Zodra je de komieken een tweede keer tegenkomt, kom je erachter dat de grappen weer hetzelfde zijn, soms net iets anders, net een andere timing, andere volgorde, maar de strekking en de punchlines staan op repeat.
Ik vertrouw het dus ook niet helemaal, of helemaal niet, als op de achterflap van de graphic novel Syrena (of, gezien de omvang: graphic novelle) staat dat het in 24 uur gemaakt is, tijdens de wereldwijde 24-Hour Comic Day in stripwinkel Comiquest in Rotterdam. Misschien ben ik te cynisch, maar ik stel me voor dat Robert van Raffe in 2011 naar Rotterdam toeging met een globale opzet voor wat hij ging maken en het alleen een kwestie van uitvoeren was. En met alle respect, maar de lucide maar ook simpele stijl warin de 26 pagina’s van Syrena zijn getekend , moet voor een getrainde hand als die van Robert van Raffe geen uitputtingsslag zijn geweest.
Ik geloof de 24 uur improvisatie vooral niet, geef ik toe, omdat Syrena een van de beste graphic novelles is die ik in tijden las.
Het verhaal laat zich niet makkelijk na vertellen. In 1993 bouwt een jongen met een meisje op het strand van Corfu een labyrinth in het zand en vertelt haar over de minotaurus, die hij heeft nagemaakt van een He-Manpop, en dat deze alleen maagdenvlees lust, en dat een maagd iemand is, heeft zijn vader hem verteld, die nog nooit gezoend heeft. De jongen loopt rood aan bij zijn eigen woorden, het meisje reageert niet. In 1994 zien we dezelfde jongen, nu brugklasser, door ouderejaars gepest worden om zijn ‘Corfu’ T-shirt (‘Op vakantie gekocht’, zegt hij eerst nog trots). Daarna zien we hem, als eimdexamenjaars door een meisje gevraagd worden voor het schoolfeest en verlegen weigeren. Daarna is het 2002 en zit hij bij een hoorcollege waarin de hoogleraar spreekt over pseudo-herinneringen – herinneringen van gebeurtenissen die zich nooit hebben afgespeeld – terwijl het meisje naast hem hem meevraagt naar een feestje op de sociëteit. Na enig nadenken gaat hij op haar aanbod in; de bladzijde daarna ligt hij in een dronken waas naast haar in bed, post-coïtaal.
Het hoorcollege is het soort literaire truc die best makkelijk is, maar altijd werkt. Het zet in een keer al het voorgaande ter discussie, en al het komende. We zien de jongen uit bed stappen bij het meisje en terugkeren naar Corfu, waar hij zichzelf op een droom-achtige manier van een verdrinkingsdood lijkt te redden. Hij intervenieert in zijn eigen verleden – het geeft geen pas nu concreet na te vertellen wat je als lezer ziet, het volgt geen logisch pad. Daar gaat het ook niet om. Het gaat er om dat de jongen, nu hij geen maagd meer is, veilig is voor de minotaurus, pas kan terugkeren naar zijn verleden, kan ingrijpen, aankan wat hij al die jaren blijkbaar verdrongen heeft.
Die tweede scene op Corfu doet denken aan de verdrinkingsscene in The Sea (2005), de gestileerd, en larmoyante roman waarmee John Banville de Bookerprize won, ‘I see the little waves lapping hungrily at her heels. (…) After that it was over very quickly. I mean what we could see of it. A splash, a little white water, whiter than that all around, then nothing, the indifferent world closing.’
Op de een of andere manier is dat me altijd bijgebleven. Niet alleen omdat het de apotheose van het boek is, maar om de suggestie dat de verdrinkingsdood uiteindelijk onder water gebeurt., uit het zicht van iedereen, eenzaam, the indifferent world closing.
Nu heeft Robert van Raffe misschien The Sea nooit gelezen, maar die eenzaamheid die het Duitse meisje heeft ondergaan en de jongen bijna, weet hij op elke bladzijde op een wonderlijk impliciete manier te vangen.
[1] In 2010 debuteerde Joost de Vries met de roman Clausewitz. Daarnaast was hij columnist voor nrc.next enis hij de jongste cultuurredacteur van de Groene Amsterdammer.
Deze recensie was een item tijdens de Hard Hoofd kerstveiling.